Дойдубутугар бу кэмнэргэ олус сытыытык турар ыйытык үгүс. Сэбиэскэй былаас үрэллиэҕиттэн Сахабыт сирэ өрүттэн турда дуо диэн ыйытыыбар эппиэт көрдүү сатыыбын. Кистэл буолбатах, үгүс киһи мунаарара олус элбэх, олус элбэх тоҕо диэн турар. Итинник тоҕо диэн ыйытыыларга тустаах, оруннаах,итэҕэтиилээх толору эппиэти ким биэриэҕэй? Бары эппиэт эрэ кэтэһэ олордохпутуна ким да эппиэттиэ суоҕа. Күн бүгүн кэхтии дуу, сайдыы дуу…? Күн бүгүн эн, кини, ким эмэ туһугар эппиэт сүгэҕин дуу?
Хас биирдии Саха сирин олохтооҕор эппиэт биэрэн, дьонун-сэргэтин туһугар үлэлэһэр дьон бааллар. Ол дьонтон биир чахчы кыһаллар, бу буола турар олохпут ииччэх-бааччах суолларын үөрэтэн арыйан биэрэр киһибит Афанасий Алексеевич Николаев диибин. Кини историк, политолог, преподаватель, учуонай. Афанасий Алексеевичтыын бастакы билсиим М.К.Аммосов олоҕун сырдатар тэрээһиннэртэн саҕаламмыта. Онно А.А.Николаев общественниктары кытта үлэ тэрийэн, бу уһулуччулаах уолбут историческай олоҕун, өйүн-санаатын кэпсиир, билиһиннэрэр кэмнэригэр 2018с этэ. Онтон ыла күн бүгүн араас тэрээһиннэргэ, көрсүһүүлэргэ бу Николаевтар дьиэ кэргэни кытта алтыһан кэллим. Олоххо ураты көрүүлээх, санаалаах кэргэнниилэр, “сахабыт дьонугар…”- диэбитинэн үлэлиир дьон. Афанасий Алексеевич историк быһыытынан билиитин уһулуччу дириҥ ис хоһоонноох научнай кинигэлэри
✍”Уроки Алексея Кулаковского” 2016,
✍”Саха кэпсээбэт кистэлэҥэ”,(Тайная история Саха”
✍”Сталин-Маршал Победы” уонна ааспыт сыл бүтүүтэ “Саха в XVII-XX вв”- суруйталаата.
Аҥардас бу үлэлэрин билсэн биһиги дьиҥ историктаах эбиппит диэн киэн тутта эт иэхпитин сөп. Бу хас биирдии кинигэтин Афанасий Алексеевич улуустарынан тыа дьонугар сылдьан судургутук сырдатан, сэһэргээн үгүс тыа дьонун санааларын көтөхтө, Саха сирин историятын илдьиритэ быһааран биэрдэ.
Үгүс быыбардааччылар билбэт киһибит диэтилэр да толкуйдуу, анаара барбат идэлээхпит. Ол эрээри быыбардааччы чахчы ис сүрэххинэн дойдуҥ туһугар (онно киирэр эн оҕоҥ-урууҥ, дьиэ кэргэниҥ, аймахтарыҥ) кинилэр тустарыгар толкуйдуур буоллаххына, быыбарга турбут кандидаттары сиһилии билсэриҥ, үөрэтэриҥ ордук.
Маннык дириҥ, киэҥ хабааннаах кинигэни ылбычча киһи суруйбат. Бу төрөөбүт түөлбэтиттэн, улууһуттан саҕалаан бүтүн Сахатын сирин дьылҕатыгар сүрэҕинэн ыалдьар, толкуйдуур, түүннэри-күнүстэри санаарҕыыр киһи үлэтэ. Үксүбүт, чахчыны истиэхпитин, билиэхпитин баҕарабыт, үксүбүт кистэл буолбатах, күн бүгүн туох кэм кэлбитин өссө да өйдүү, ылына илик, ылыныан баҕарбат. Үксүбүт быыбар тугу да уларыппат диэхпит. Ол эрээри кэм кэллэ… Туох барыта бу орто дойдуга, айылҕа сокуонунан эргэрэр, уларыйар, улаатар, аччыыр эбээт. Син кыралаан тоҕо маннык, өйдөммөт өрүттэрдээх кэм кэлбитин удамаҕалатабыт. Ол эрээри, баары баарынан көрөр, толкуйдуур кэм кэллэ. Туман буолан турбут быыһы арыйар кэм кэллэ. Ол быыһы арыйар кимнээҕий? История чахчытын билбиттэр, олох инникилээх кырдьыгын арыйбыт улуу уолаттарбыт дьиҥ хаалларбыт суруктарын ис дьиҥин үөрэппиттэр. Ким эрэ кэлэн барытын ыстаан биэрэрин кэтэһимиэҕиҥ. Чахчыны чахчы быһаарар дьону истиэҕиҥ. Оннук баар чахчыны политическай, историческай, промышленнай өттүн сүрдээх судургутук кэпсиир Афанасий Алексеевич Николаев.
Күн бүгүн быыбардааччы, эн иннигэр туох ыйытык турарый? Эн дьиҥ санааҥ, кутуҥ, сүрэҕиҥ тугу этэрий? Сахалыы киэҥ көҕүстэнэн, бу кэлэр уларыйыы эн тус олоххор дьайыылаах буолаары турар. Билбэтиҥ элбэх. Онон, бу туох кэм кэлбитин, онно эн хайдах, туох толкуйунан киирсэргин быыбарга кандидат Афанасий Алексеевич Николаевы кэлэн истэн, билсэн көрөрүҥ буоллар, элбэх чахчылаах эппиэти булуоҥ этэ.
Түмүкпэр, биири бэлиэтиэм этэ, Афанасий Алексеевич Николаев баар чахчыны история араас өрүтүн тэҥнээн, сиидэлээн көрбүт политолог, кини норуот тугунан тыынан, туох кыһалҕаҕа олорорун, туохха мунааран сылдьарын, ол мунаарыыттан хайдах аартыгынан тахсары билэр учуонай, историк, ыал аҕа баһылыга, алтыһар дьонугар күүстээх, халбаҥнаабат санаалаах сүбэһит.Суруналыыс- Акулина Иванова- Дьокуускай.
04.05. 2023с
