Якутия. Образ будущего

Улуус баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччыта Альбина Григорьева, улуус социальнай бэлиитикэҕэ управлениетын салайааччыта Октябрина Кулешова ыҥырыылаах ыалдьыттарынан буоллулар.

Алта түһүлгэнэн оҕону иитии тула кэпсэтистилэр. Итини таһынан кинигэ атыы-эргиэн түһүлгэтэ, “Айар” кинигэ издательство кинигэ быыстапката, Саргылана Борисовна-Тубсаана, Афанасий Алексеевич Николаевтар, “Үүнүү”  киһи сайдыытын институтун түсчүттэрэ “Сайдыы саҥа үктэллэринэн” лиэксийэ аахтылар. Сугулаан «Ыал дьолун араҥаччылаан…» дьиэ кэргэн хараанньыта, Арассыыйа суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, «Билии» уопсастыба лиэктэрэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ Любовь Семеновна Аргунова 80 сааһыгар аналлаах дьоро түһүлгэтинэн түмүктэннэ.

Биһиги, юнкор оҕолор, сугулаан ыалдьыттарын кытта сэһэргэстибит. Бастатан туран, «Ыал дьолун араҥаччылаан…» дьиэ кэргэн хараанньыта, Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, «Билии» уопсастыба лиэктэрэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ Любовь Семеновна Аргунова биһиги ыйытыыларбытыгар хоруйдаата:

‒ Любовь Семеновна, төрөппүт сугулаанын туһунан кылгастык кэпсиэххит дуо? Туох сыаллаах-соруктаах ыытылынна? “Ыал хараана” диэн тыл суолтатын быһаарыаххыт дуо?

‒ Төрөппүт сугулаана хас сыл ахсын үгэс быһыытынан ыытыллар. «Ыал хараана» диэн ыал дьолун араҥаччылааһын. Ыал араҥаччыланар буоллаҕына, ол ыал дьоллоох олохтоох буолар. Дьоллоох ыал үксүүрэ сүрүн сыал-сорук буолуохтаах.  Сугулаан тэриллибит историятын кэпсиир буоллахха, аан бастаан  үөрэх управлениетын иитэр үлэҕэ  специалиһа Надежда Михайловна Варламова тэрийэн ыыппыта. «Ыал ‒ олох уйата» диэн төрөппүт сугулаана эмиэ бу  Павловскай үөрэх кыһатыгар ыытыллыбыта.  Ол сугулаан, ыытыллыбыт сугулааннартан дириҥ ис номохтоохторо этэ.

‒ Олохпут тэтимэ күүскэ сайдар, оҕону, ыччаты иитиигэ, үөрэтиигэ аныгы төрөппүттэргэ тугу сүбэлиэ этигитий?

Төрөппүттэргэ мин сүбэм диэн биир ‒ сайдыы. Оҕолорго сайдар эйгэни тэрийиэххэ наада. Бэйэҕит сайдар уонна бэйэ бэйэҕитин сайыннарсар буоллаххытына, маннык дьиэ кэргэҥҥэ сайдар эйгэ улаатар, оҕолор төрөппүттэртэн холобур ыланнар, сайдар эйгэҕэ киирэллэр. Сайдыы суох буоллаҕына ‒ ол ыал кэскилэ суох буолар.

Саргылана Борисовна‒Тупсаана, Афанасий Алексеевич Николаевтар, “Үүнүү” киһи сайдыытын институтун түсчүттэрэ:

‒ Омук быhыытынан сайдыыны, бэйэни салaйыныыны, дьaһаныыны эр киhи быhаарар, тэрийэр. Аҕа бahылык дьиэ кэргэҥҥэ оруолун үрдэтэргэ туох улэлэр ыытыллалларый?

‒ Билиҥҥи кэмҥэ Аҕа киһи оруолун үрдэтэргэ кыра саастан, оскуолаттан саҕалаан  үлэ барыахтаах. Уол оҕону эр киһи оруолугар бэлэмнииргэ элбэх үлэ, патриотическай иитии күүскэ ыытыллыахтаах. Билигин туохха барытыгар бэлэм эр киһини иитэн таһаарыахха наада.

‒ Дьиэҕэ-уокка, олоххо, улэҕэ, уол оҕону, ыччаты араас дьаллыктартан көмүскүүр, харыстыыр сиэрдээх быhыы-майгы үтүө холобурун көрдөрөн иитэр а5алары хайдах гынан элбэтиэххэ сөбүй?

‒ Биһиги санаабытыгар, итинник холобурдары араадьыйанан, тэлэбиидэнньэнэн, социальнай ситим нөҥүө элбэхтэ  кэпсиэххэ наада. Уопут атастаһыыта хас биирдии нэһилиэккэ, хас биирдии улууска, хас биирдии куоракка барыахтаах. Үтүө санаалаах, бигэ туруктаах ыаллар бааллар, ол туһунан элбэхтик кэпсиэххэ, олору кытта алтыһыахха наада.

‒ Төрөппүттэргэ туох сүбэ биэриэ этигитий?

‒ Кыра саастан саҕалаан иитиигэ улахан суолта ууруохпутун наада. Биһиги санаабытыгар, эһээ уонна эбээ оҕо иитиитигэр оруола улахан. Үөрэҕинэн эрэ муҥурдаммакка, иитиигэ эмиэ улахан суолтаны ууруохха наада. Сорох төрөппүт оҕо иитиитин оскуолаҕа сэлээнниирэ баар суол, бары биир тэҥ үлэлээтэхтэринэ биирдэ оҕо – киһи буолан үүнүө, сайдыа.

Ааҕыы – ыал сайдар дьарыга түһүлгэни иилээн-саҕалаан ыыппыт, норуот педагогикатын лабораториятын салайааччыта, Жиркова Татьяна Ильинична ыйытыктарбытыгар хоруйа:

‒ Оҕоҕо кыра эрдэҕиттэн «ийэ тыл» кэрэтин иҥэрдэххэ, кини омук быhыытынан эстибэт, дьону – сэргэни кытта бодоруhар кыахтанар. Ийэ тылынан ааҕыыны билиҥҥи кэмҥэ хайдах көҕүлүөххэ сөбүй?

‒ Дьиэ кэргэн сүбэһитэ, дьиэ кэргэн педагога, 60-тан тахса сыл оҕо эйгэтигэр, иитиитигэр үлэлээбит ытык киһибит Любовь Семеновна Аргунова «Ыал харааныгар» диэн сугулааныгар кэлэн олоробут. Сугулааҥҥа биир сүрүн хайысха быһыытынан “Ийэ тылынан ааҕыы” түһүлгэтэ үлэлээтэ. Аан бастаан оҕоҕо кыра сааһыгар ааҕарга интэриэһи үөскэтии «Чуораанчык» уонна «Колокольчик» оҕо сурунаалларын нөҥүө, орто сүһүөххэ «Кэскил», «Бэлэм буол» хаһыаты, сурунааллары кытта ситимнээх.  Ол туһунан бүгүн биһиги кэпсэттибит.

‒ Ийэ тылынан ааҕыыга төрөппүт оруола улахан. Аныгы төрөппүккэ туох сүбэни биэриэ этигитий?

‒ Хас биирдии киһи, хас биирдии төрөппүт оҕото ситиһиилээх буолуон баҕарар. Оҕо ситиһиилээх буолуон баҕарар буоллаҕына, кини дьиҥнээх олох сыаннастарыгар (базовые ценности) оҕотугар билиини иҥэрэ сатыахтаах. Оҕо өбүгэтин, төрүччүлэрин билэр, төрөөбүт алааһыгар тардыһыылаах, эбээтин уонна эһээтин тиэргэнигэр сылдьар киһи буолуохтаах. Бу маны барытын төрөппүт оҕотугар тириэрдиэхтээх. Ол сорукка биир хайысханан – ааҕыы буолар. Төрөппүт аахтаҕына, биллэҕинэ-кердегунэ эрэ оҕотун иитэр. Ол иһин, оҕо сурунаалларын, хаһыаттарын кытта ситимнээх үлэ барыахтаах. Бастатан туран, хас биирдии саха ыала сахалыы издательствоҕа суруттаран ааҕыахтаах. Саха ыалыгар хаһыат, сурунаал, кинигэ баар буолуохтаах. Иккиһинэн, биһиги «Айар» сахалыы бичик кыһалаах буоламмыт оҕоҕо аналлаах араас үчүгэй, дьэрэкээн кинигэлэр дэлэйдэр. Ол кинигэлэргэ суолта, болҕомто ууран, оҕолорго аахтарыахха наада.