Письмо солдату.
От редакции: мы продолжаем серию публикаций, посвящённых 75-летию Победы советского народа в Великой Отечественной войне. В публикуемом ниже письме к солдату П.Н.Александрову младшей сестры из якутского деревни описывается жизнь в тылу в годы Великой Отечественной войны.
Сахса Тар (Республика Саха, Нюрбинский улус, г. Нюрба).
Бэс ыйын 23 күнэ 2020 г.
г. Иркутск. Воинская часть
Рядовому Александрову Петру Николаевичу
Убайым Бүөтүр дорообо!
Суруккун туттубут. Харчыҥ эрдэ кэлбитэ, быйылгы байыаннай налогпутун төлөөбүппүт. Аймахтар этэҥҥэ олороллор. Быйыл дьыл эрдэлээн ыһыы эрдэ, ыам ыйын 1 күнүгэр бүппүтэ. Эбэ кытыытыгар баар дьиэбитин, убайбыт улахан Ньукулай арыытын иэһин суотугар уонна былырыыҥҥы налогпут иэһигэр ылбыттара. Учууталлар олорор үһүлэр. Оскуола дьиэтин Арҕаа эбэттэн көһөрөн Эбэ кытыытыгар илпиттэрэ. Чиҥнээниттэн эмиэ аҕалбыттара. Чоростуун Киргиэлэй диэн киһи дьаһайан көһөттөрдө. Сэттэ кылаас аһыллар буолбут. Быйыл сэттискэ мин онно үөрэнэ барар буоллум. Улахан сонунум диэн Ньурбаҕа Кыайыы ыһыаҕа буолла. Убайым Очуоскай Ньукулайы кытта ыһыахтарга сырыттым. Хатыҥ-Сыһыыга эмиэ ыһыах буолбута. Онно эһэбит Чыкыйа Өлөксөөндүр уһуйаан ампаарын аһан, бэрэмэдэйи толору ыһыах иһитин чорооннору, ымыйалары, кымыс кутар уһаайагы убайым Ньукулай ыһыахха анаан илпитэ. Аҕабыт, уураах кэлбит буоллагына дьоҥҥо туһалаатын – диэн көҥүллээбитэ.
Ньурба ыһыаҕар киһи толору, мин билэр дьоммутуттан Хаҥаластан саҥаспыт кыра уола Уйбаанныын бааллар. Хатыҥ-Сыһыыттан, Торуойтан, Аканаттан, Дьаархантан, Бэстээхтэн, Үөдэйтэн элбэх киһи убайбын билэн аймахтарбыт Тардар кэлбиттэр диэн, кэлэн кэпсэттилэр. Сорохтор армияттан кэлбитин истэ иликтэр эбит. Улахан трибуна иннин араас уруһуйунан, мэтириэттэринэн киэргэппиттэр. Дакылаат кэннэ күрэх буолла. Очуоскай бу да сырыыга атах оонньоон мүһэ ылла. Онтон үрдүгү ойууга, икки баҕанага чиккэччи тардыллыбыт өтүүнү үрдүнэн ойдулар. Тиһэх хаалбыт дьоннорго, Ньукулай бэйэтин үрдүгүн саҕа гына, өтүүнү баайтаран баран ыстанна. Хас да киһи ыстана сатаата да кыайан ыстамматылар. Онтон кыайыыны Очуоскайга биэриэххэ диэбиттэрин кэннэ, Кууһумуун Ньукулай собо курдук, иннинэн өрө көтөн ыстанан кэбистэ. Дьаархаттар айхаллаан үөрүү көтүү бөҕө буолбуттара. Андаатар курдук – кыра аата кыахтаах, бэйэтиттэн үрдүгү ойор эбит, сэрииттэн эргиллибэтэх бухатыыр убайа Тиит Кууһумууну ааттатар киһилээх эбиппит диэн. Өссө үрдэтиэххэ диэбиттэрин Очуоскай, киһигит өтүүнү хамнатта диэн аккаастаабыта. Комиссия кыайыыны кыра уҥуохтаах, Кузьмин Николай Николаевичка биэрдэ. Ыһыахха үтэһэлээх эт, чорооҥҥо кымыс түҥэттилэр. Үөлүллүбүт собо, мунду, ис үөрэтэ, алаадьы, лэппиэскэ, сүөгэй үүттээх хойуу чэй дэлэгэй. Барыта босхо. Аһылыкка нэһилиэктэринэн тус туспа олортулар. Биһиги Хатыҥ-Сыһыылары кытта олордубут. Арба убайым Холбоско үлэҕэ киирбитэ.
Ат сүүрдүүтүн көрбөтүм. Саҥаспыт Алабыайа Харчылааҕа бу сырыыга эмиэ бастаабыт үһү. Оҕонньоттор тойуктара, олоҥхолоро элбэх. Оһуохайы хас да түһүлгэннэн эттилэр. Эдьиий Марыына эмиэ туойда да, оһуокайдаата да.
Үчүгэй сонунум, сураҕа суох сүппүт таайбыт Арамаан армияттан, араанньы буолан кэлбитэ. Көхсө барыта аһаҕас баас. (Билиэҥҥэ сылдьыбыт). Ийэм, аҕам этэн биэрбитинэн эмтиир. Куобах тириитин кэриэрдэн саба тутар, ириҥэтин сүөһү итиринэн тартарар. Арамаан түүн кыайан утуйбат, иһигэр сытар, ынчыктаан тахсар.
Куһаҕан сонун, кыайыы буолбутун кэннэ, убайбыт Моохор уола Байбал хара суруга кэлбитэ. Ол кэннэ ойоҕо аҕыйах хонон хаалбыта. Оҕолоро Ньукулай, Аана ыал устун бардылар.
Аҕам түүл бит үчүгэй уолаттар этэҥҥэ сылдьан кэлэллэр ини диэн санаата бөҕөх. Сиэн үрэҕэ быйыл уутун киллэрэн, быһытын сөргүтэн балыктыыр. Соботун үөлэн колхозка туттарар, мундутун ыалларыгар түҥэтэр. Эдьиэй Аана уола Хара Бүөтүр кыстаан баран саас барбыта. Чөкө Сэмэн эмиэ биһиэхэ кыстаабыта, билигин баар. Сураҕа суох сүппүт Улахан Ньукулайы майгынныыр киһини Хаҥалас дьоно Сунтаарга көрбүттэр диэн эдьиэй Биэйэ кэпсээбитэ. Эдьиэй Биэйэлээх оҕолоро быстыбытын кэннэ, төгүрүк тулаайах кыра уолу иитэ ылбыттара, ийээ – аҕаа диир буолбут.
Кыайыы буолан, угут дьыл кэлэн дьон үөрүүтэ элбэх. Убайбыт Очуоскай Ньукулай, Торуой Хаҥаластан Михайлова Акулина диэн кыыстыын билсибит. Аны күһүн ыал буолаллар. Аҕам эйиэхэ илдьиттиир саастаах дьону кытта илин быдьаспатын. Дьон сиэринэн ортотунан сырыттын, ол эрээри тиһэххэ соһуллубатын. Иркутскай диэки баас оһон биэрбэт этэ, сэрэнэн сырыттын. Чэ аныгы суругу күүтэ хааллыбыт дьонуҥ.
Суруйда балтыҥ Настаа.
Бэс ыйын 23 күнэ 1945 сыл. Ньурба.
