Түүрдэр түҥкүлүйүүлэрэ
Акай Кине (Республика Алтай)
Түүрдэр түҥкүлүйүүлэрэ
Үрдүк Мэҥэ Күөх Халлаан анныгар айбыт уолаттарын айылҕаларыттан уонна айылгыларыттан тэйитэн тобулу үктүөхтэрин,батары баттыахтарын баҕарбыт кытай омук баһылыктара, үгүс даҕаны үйэлэр усталарыгар төбөлөрүн түүнүгүрдүбүттэрэ, бастарын сыспыттара, санааларын саппаҕырдыбыттара. Хайдах гынан, тугу тобулан, ханнык бэйэлээх албастарынан абылаан, түөкэйдэринэн үктэтэн, балыырдарынан баһыйан кинилэри истигэн илдьириискэ, куттас кумалаан, толоругас кулут оҥорон устунан сир ийэ үрдүттэн сиик гынан симэлитиэхтэрин саныыллара, күн сириттэн күл гынан көтүтүөхтэрин, күрэтиэхтэрин көрдүүллэрэ. Утуйар уулара уйгуурбута, аһыыр астара аһааҕырбыта, түптээх олохторо түлээҕирбитэ. Ханна баарый, туохха тирэҕирэрий, кинилэр халбаҥнаабат ис эйгэлэрин тулҕадыйбат тутуллара, бигэ укулаата, акыйаантан акыйааҥҥа диэри, байҕалтан байҕалга дылы киэҥ кэйээр, нэлэһийэр нэлэмэн улуу истиэп, тыа хонуу олохтоохторун көстүбэт кистэлэҥ күүстэрэ. Ити курдук саныыллара, атын даҕаны ааттаах саарыстыбалар солбуллубат суолталаах сололоохторо, чиэски дойдулар чымаан үрдүк чыыннаахтара, суураллыбат хааннаахтара, ыраах даҕаны дойдулартан ыраланаллара ыраахтааҕылара. Бастыҥ кыргыттарын ойох биэрэн бараабыттара, олохторун отуорун огдолутан көрөллөрө, өлөрөллөрө, өһөрөллөрө, уоттууллара, уматаллара. Ол эрээри син биир кинилэр, өр өтөр кэминэн өндөс гыммыттара, өрө күөрэйбиттэрэ эрэ баар буолан иһэрэ. Оо, бу батастара сытыытын, бу куйахтара бөҕөтүн, охторо бэргэнин, сылгыларын сырыыта сыыдамын, аттарын айана айааһын. Бэйэлэрэ кентаврдар курдук хорсуннарын, харса суохтарын, өлбөт үөстээхтэрин, өрүүтүн өс саас ситиһэн тэйэллэрин. Бу киэҥ кэйээр, улуу истиэп уолаттарын, төҥкөйбөт төбөлөөх, кыырык бас хаардаах хайалар уолаттарын уолдьуганнаарылар, үгүс даҕаны Им биэрээччилэр эстибиттэрэ, бастыҥ баатырдара, дуулаҕа бухатыырдара куйахтара кумаламмыта, бастара быстыбыта, төбөлөрө төкүнүйбүтэ. Улахан даҕаны куораттар урусхалламмыттара, килиэ халаа хаарыан кириэпэстэрэ хампарыйбыттара. Ити курдук, кыайбат кыһалҕатыгар кыһарыйтаран, кыынньан, най баран, сиҥнэригэр түһэн сырыттахтарына, ол өйүнэн үөтүллүбэт өрдөөҕү кэмнэргэ, былыргы сахтарга биир бөһүлүөк кытай сиригэр төрөөн үөскээн баар буолбута эбитэ үһү.
Ол киһи огдолуйбут олохтоох, үүрүллүбүт, үтүрүйүллүбүт, кэриим хамнасчыта аатыран, кыр өстөөхтөрүн үөһүгэр өр кэмнэргэ, көс олохтоохторун ортолоругар бэрт уһуннук соҥнонон олорбута. Олохторун-дьаһахтарын, сиэрдэрин -туомнарын, майгыларын-сигилилэрин, аан дойдуну анаарыыларын, сир халлаан тутулун көрүүлэниилэрин, итэҕэллэрин, үгэстэрин үөрэппитэ уонна дьэ өйдөөбүтэ, кинилэр түҥнэстибэт төлкөлөрүн, уҕараабат уохтарын, эстибэт сэниэлэрин, көҕүрээбэт күүстэрин, сындалыйбат сындааһыннарын, хантан ылалларын, туохха олоҕуралларын. Дьэ, ол эрэ кэнниттэн, дьэбин буолан тэһэ сиэхтээх, кирис быатын быһа кэрбиэхтээх,таммах буолан тааһы даҕаны тэһиэхтээх толкуйун тобулбута. Түүрдэр өрүүтүн өбүгэлэрин үгэһин үөдүтэр үтүө үөрүйэхтээхтэр, үөрэхтээхтэр эбит. Айбыт Аҕа халлааннарын тутулугар сүгүрүйэр сүрүннээхтэр, андаҕайар айылҕалаахтар эбит. Ол кимиэхэ барытыгар күннээх даҕаны халлааҥҥа көстөрүн курдук ыраас арылхай уонна чаҕылхай, илии тарбахтарын ааҕарын курдук аҕыйахтар. Ханнык даҕаны өрөкүйэр өркөн өйдөр, бастыҥ бастар, түөрүйэлиир төбөлөр айбыт сүүһүнэн сокуоннарын күрүөлэрин хааччаҕын, хаһаатын курдугу хаһан даҕаны ааҕан үөрэтэн, ырытан ырыҥалаан эрэйдэммэттэр эбит.
Ол тугуй? Бу кинилэр өрүүтүн айбыт Аҕа Халлаан уолаттара, кыргыттара, мэлдьи Мэҥэ Күөх Халлаан оҕолоро буолалларынан уонна бука бары бу күн анныгар, кини тапталыгар тэҥмит, аан дойду иннигэр аһаҕаспыт диэни өрүү тутуһаллара. Ол иһин кыраны даҕаны үллэстэллэрин, чооруос тумсун саҕаны бэрсэллэрин умнубаттара, үгүһү үгүөрүтүк үҥүлүтэллэриттэн үөрэллэрэ, элбэҕи эбии бэлэхтииллэрин даҕаны кэрэйбэттэрэ, үөрүнньэҥ аһаҕас дууһалаахтара. Олохторун бары моһоллорун төбүрүөннээх түһүлгэнэн, ытык сүбэнэн быһаараллара. Ол иһин ытык хайалар ыырдарынан ытталларыгар, баараҕай булгунньахтар бастарыгар даҕаны бары түмсэн тахсалларыгар, хас биирдии бэйэлэрэ бары хом санааларын хомуйа тутаннар, киэр илгэннэр, ордук санаһыыларын ууратан, атаҕастаммыттарын аһарынан, кыынньыбыттарын кыйдаан, уордайбыттарын уҕарытан, сөҥөрдүбүттэрин сүөкээн, ыраастанан, арчыланан тахсаллара. Ол иһин хоннохторун анныгар, быттыктарын быыһыгар иитиэхтээбит, иччилээбит ыарахан таастара суох буоланнар, хаһан даҕаны бэйэ бэйэлэрин түһэн биэрбэттэрэ. Бу маны билбит-көрбүт киһи, кырдьар сааһыгар, өлөр үйэтигэр, аарыма кырдьаҕас, улуу бөһүлүөк аатыран дьонугар-сэргэтигэр тиийэн маннык сэһэннээх буолбут. Түүрдэри саамай мөлтөх өрүттэринэн аахпыт; аан дойдуга аһаҕас буолууларын, абыычайдарын уонна үгэстэрин уос номоҕо оҥостон илдьэ сылдьалларын. Ол курдук Аҕа Халлаан туруору ситимнэрин быспат туһуттан, хас биирдии бэйэлэринэн үгэстэрин үөрэтээччи, абыычайдарын араҥаччылааччы, уста туора уйаларын сэһэнин сэппэнин ситэрэр сээркээн сэһэнньит, хомоҕой хоһоонньут, ыллам ырыаһыт, туойуулаах тойуксут, оонньуулаах оһуохайдьыт, оҥоһуулаах олоҥхоһут буолаллар эбит. Ханна баҕарар баар хаһаайын, дьиэлээх тойон, ыал аҕалара, тойон эрдэр ыраахтан ыйдаҥардан, үөһээттэн үөттэрэн, көрүүлэнэн барытын ырыта, ырыҥалыы, ытыс иһигэр баар курдук курдаттыы билэ-көрө сылдьаллара. Аан дойдуну барытын Аҕа Халлаан анныгар сытарынан сыаналыыллара, Сир Ийэ эргийэр киининэн Сүүмэр хайатын ааҕаллара. Күнүһүн күн аннынан көрүүлэнэн көтөллөрө,түүнүн түһээн былыт быыһыттан Аан Ийэ Дойдуларын анаараллара. Арай бастыҥ баатырдарын кытта быдан дьылларга бырастыылаһыыларыгар, эбэтэр ытык ийэлэрин аннараа дойдуга атааралларыгар эрэ уос номоҕо уурайара, хомус тыаһа тохтуура, айах алгыһа ньимийэрэ. Кутуллубут (кур хааннарга) уурунуу суруктаах кэлэр кэмнэр кэнчээрилэригэр кэс тылларын, үйэлэргэ үөтүллүөхтээх өйдөбүнньүк буолары олохсуталлара, мэҥэ таастары туруораллара.
Өйдөөн көрдүгүт дуо, мөлтөх өрүттэрин, сатаҕай туруктарын? Онон бу улуу дьаалылары умсары уурарга, таҥнары таптайарга, үрдүлэриттэн үктүүргэ, быттарын баттыырга туох наада буоларын. Биһиги сурук-бичик үйэтин үөдүтүөхтээхпит уонна аар харалтабытыгар (архивка) хам хатаан иһиэхтээхпит. Кэм-кэрдии, сыл-хонук аастаҕын аайытын, сыыйа абыычайдарын атыҥыратан, тэйитэн, атыннык аралдьыйан үгэстэрин үтүрүйэллэрин курдугу олохсутуохтаахпыт, бэйэбитигэр эрэ туһалааҕын, сөптөөҕүн хаалларыахтаахпыт. Уоннааҕытын уларытан, тэлэритэн ону туһаныахтаахпыт. Ол курдук аан бастакынан Айыҥа туһунан сымыйа сурахтаах үһүйээн номох суруллубута. Ол үһүйээннээх үйэлэргэ, урукку охсуһуулаах сахтарга, былыргы былдьаһыктаах кэмнэргэ, Күннэр (хууннар) диэн норуоту өстөөхтөрө өһөөн туран өлөттөөбүттэр, кыырыктыйан турунан кырган кыдыйбыттар. Арай биир илиитэ уонна атаҕа суох уол оҕо хомус быыһыгар хорҕойон, саһан тыыннаах ордон хаалаахтаабыт. Бу оҕону биир тыһы бөрө булан бэйэтин үүтүнэн эмсэхтээн, аһатан улаатыннарбыт, устунан эр киһи гынан олорбут уонна тоҕус туйгун уолаттарын төрөппүттэрэ үһү диэн буолбут. (Аҕа Халлаан тоҕус уоллааҕа “тоҕус планета” диэнин үтүктүбүттэр, олор үрүҥ көмүс утах утум суолунан түспүттэрэ диэннэригэр олоҕурбуттар). Ол уоллаттарыттан биирдэстэриттэн, аан дойдуну аймыыр, айбардыыр түүрдэр төрүттэнэн төрөөн үөскээн тэнийэн барбыттара үһү диэн буолбут. Ити курдук бастакы сымыйаны сыҥалаабыттара, үһүйээни үөдүппүттэрэ. Онон үөтүүлээх Үрдүк Мэҥэ Күөх Халлаан уолаттара баара суоҕа (күөх бөрө) уолаттара эрэ буолан хаалбыттара. Онтон Үрдүк Мэҥэ Күөх Халлаан анныгар баар, орто аан ийэ дойду барыта араҥас туойдаах, кыһыллыҥы кырылас кумахтаах кытай омук тус бас билиитинэн билиниллибитэ. Оннооҕор ордук ыарахан балыырынан буолбута, ийэ бөрөнү кытта иссибитэ диэн хаһан даҕаны оҥоһуллубатах, түүллэригэр даҕаны баттаппатах ыар аньыыны сыбаабыттара уонна үһүйээни аар харалталарыгар кэмэ кэлиэр диэри кистээн саһыаран, сөҥөрдөн сытыарбыттара. Ый-күн, халлаан сокуоннарынан хаһан даҕаны үтүмэн үйэлэр тухары аҕа ууһун иһинэн аймахтаһыыны айхаллаабатах, сэттэ хаан иһинэн уруурҕаһыы сэттээҕин иһин уруйдаабатах, олохсуппатах түүрдэргэ түүллэригэр даҕаны баттаппатах ыар аньыыларынан ындыылаабыттара.
Түүр омуктар ийэ кыыллара аһыылаах удьуордаах буоларын быһыытынан сэрии кыргыс кэмнэригэр эрэ Тат имнэрин (татем) бэлиэтинэн бөрө буолара. Оо, ама киниттэн ордук ордууларын, оҕолорун-урууларын, дьиэлэрин-уоттарын, сирдэрин дойдуларын бигэтик харабыллыыр күүстээх уохтаах баар үһүө? Онтон иллээх, эйэлээх кэмнэргэ былаахтарыгар тат имнэринэн Аҕа халлаан маанылаах табата буолара. Ити курдук кытайдар үөн өйдөөх өбүгэлэрин үөтүүтүн саһыара сытаннар, баттаан, үктээн, баһылаан олорор түүрдэрин туһунан үөхсэллэрэ. Түһээннэрин төлүү төлүүлэр, араас үөҕэр үһүйээннэри үөскэтэллэрэ, хомуруйар номохтору айаллара, суоҕу сураҕы садьыгы тарҕаталлара. (Бу өрдөөҕү үһүйээн, онтон аҥаардас Чыҥыс Хаан сыдьааннарыгар кытайдар 141 сыл устата түһээн төлөөбүттэрэ –Мин эбиим). Кинилэр араас киириилэрин-тахсыыларын барытын тулуйаллара, иннилэрин кэннилэрин илэ салыы сылдьаллара, ол курдук уһуннук, дьаныардаахтык хаһан ыспыт сиэмэлэрэ силистээхтэрэ ситэрин, умнастаахтара уһуурун, туорахтаахтара торолуйарын, астаахтара астыйарын, отонноохторо буһарын кэтэһэллэр. Аан дойду үрдүнэн ааннара аһаҕас, санаалара сайаҕас, сүрэхтэрэ ууллаҕас түүрдэр, кинилэр аччыктаабыттарын аһатан, тоҥмуттарын ириэрэн, быстыбыттарын салҕаан, бүдүрүйбүттэрин көннөрөн, охтубуттарын өйөөн, тобуктаабыттарын туруортаан кэлбиттэрэ. Өссө кыргыттарын, балыстарын ойох биэртэлээн, онон астынан, дуоһуйан, көрүлээн- нарылаан олорбуттара.
Ол эрээри дьыл-хонук, кэм-кэрдии кэлэн аастаҕын аайытын, уос номохторо умнулла быһыытыйан умуллан уурайан истэҕин аайытын, сурукка суруллубут суоруллубат сокуонунан суолталанан испитэ. Бааһан оҥортообут оҕолоро бааһынайдара өтөн, баһылааччыларын, балыйааччыларын кытары батастаммыта, үөҕээччи үөрүйэхтэммиттэри үтүктэн үҥүүлэнэн өргөстөммүтэ, кыраан кырыыламмыттардыын кыттыспыта, таныйар таалламмыттардыын тайыыланан тардыспыта.
Ити курдук Үрдүк Мэҥэ Күөх Халлаан үөтүүлээх уолаттара, барбах эрэ, баара суоҕа (күөх бөрө) аччык оҕолоро аатыраннар, аһыыр таҥнар туһуттан аан дойду үрдүнэн арҕам-тарҕан ыһыллыбыттара, аймахтарыттан арахсыбыттара, урууларыттан умнуллубуттара. Төрөөбүт төлөһүйбүт өбүгэ түөлбэлэрэ, ииппит үөскэппит ийэ сирдэрэ суох буолбуттара. Аһыыр ас айахтарыгар киирэрин туһуттан, ис иҥсэтинэн иҥэринии иһин, бэйэ бэйэлэрин кытта биликтэспиттэрэ, хабарҕаларын хайытыспыттара, хааннарын тохпуттара, тыыннарын иһиллэспиттэрэ. Ордук санаһыы олохтоохтук олохсуйбута, алдьархай аана алыстаахтык аһыллыбыта, өлүү үөлэһэ үөһээттэн өҥөйбүтэ. Уол аҕатын атарахсыппыта, улахаттарга убаастабыл уурайбыта, умнуллубута, өрдөөҕү өбүгэлэрин өйдөбүллэрэ өлбөөрбүтэ, аанньа ахтыбаттыы антах хайыспыттара. Бэйэлэрин сэнэнэн симитиннэрбиттэрэ, үрдүлэригэр үтүөхтэри үүннэрбиттэрэ, бытыахтары баарыҕырдыбыттара. Атыттары алыс айхаллаан аатырдыбыттара, уратылары олус уруйдаан улаатыннарбыттара, туспаларга туус куоһур гынан үҥпүттэрэ, өстөөхтөрүн өрөгөйдөппүттэрэ. Өбүгэлэрин үөттэрдэхтэринэ даҕаны, абааһы лаадантан куотарыныы антах хайыһаллара, бууттара быстара. Аймах иһигэр аймахтаһыыны арбаабыттара, уруу иһигэр уруурҕаһыыны уруйдаабыттара, төрүөхтэрэ төннүбүтэ, кэнчээрилэрэ кэхтибитэ. Таҥара таҥыыта таҥнастыбыта, түөрэҕэ түҥнэстибитэ. Сир ийэ үрдүгэр баар саамай ыарахантан ыарахан ыар аньыынан ааҕыллар дьиэ кэргэн иһинэн кыраһыы кыынньыбыта (семейная карма – мин бэлиэтээһим), таныйсыы таһымнаабыта, үөхсүү өрөгөйдөөбүтэ, өлөрсүү үөдүйбүтэ. Ити итэҕэллэрин сүтэрбиттэргэ, үөрүйэх быһыытынан үгэс курдук үөдүйбүтэ, олохсуйбута. Бу курдук Үрдүк Мэҥэ Күөх Аҕа Халлаан уолаттарын сүтэрбитэ, сокуоннара суураллыбыттара, ыйаахтара ыһыллыбыттара. Быыллыйбыт кинигэҕэ бааллара эрэ баһыйбыта, баһылаабыта эбитэ үһү.
Уһун түүннэри билиннэрбэт улуу олонхоһуттара уурайбыттара, сээркээн сэһэнньиттэрэ симэлийбиттэрэ, хомоҕой хоһоонньуттара хорҕойбуттара. Түлэ бараан дьиэлэригэр күлүгү көрдөрбөт көмүлүөк уота күөдьүйэрэ, боруҥуйга таһырдьа угуйар кутаа уота кытыастыбата, хараҥаҕа хомус тыаһа даҕаны хоҥкунаабат чуумпута, дүҥүр тыаһа кытта дүпсүйбэт чуҥкуга. Аан ийэ дайдыны арҕаһынан айаннаабыт, сир ийэ дойдуну сиксигинэн сиэлбит, орто туруу дойдуну оройунан ордууламмыт, тоҕус халлаан улаҕатыгар тиийтэлээбит, дириҥ далай байҕаллары түгэҕинэн тиҥсирийбит бэйэлэрэ, билиҥҥи билиилэрэ диэхтээн (үһү-тамах) курдук эрэ ордон хаалаахтаабыт. Аҕа Мэҥэ Күөх Халлаан билиилэриттэн сомсор кыахтаах уолаттарын кынаттара кыпчыллыбыт, дабыдаллара тостубут, куорсуннара кырыллыбыт, түүлэрэ үргэммит. Аҕа халлаан уолаттарын күүстэрэ көҕүрээбит, муударастара сүппүт, сур бөрө курдук сундулуһан суллугурас буолбуттар. Урукку улуу норуот уостан, умуллан умнуллубут, үрэллэн ыһыллыбыт, бытархайы быһаарсар эрэ буолан бытарыһан хаалбыттар.
Урукку охсуһуулаах сахтарга, былыргы быһылааннаах, былдьаһыктаах дьылларга Алтай хайаларын тэллэхтэриттэн тэлгэтиһэн, кэйгэллэһэн, кэбилэһэн, тыыннаах хаалан, тыыннарын тэскилэтэн, оройугар диэри охсуһан ордубуттар, өлбөт сүппэт сүбэлэрин тобулан, Эргинэ Күн аартыгынан ааһан Ытык Алтай иччититтэн Ак Бырхантан киһи буолан кэскиллэнээри, тыыннаах хаалан абыраттараары Аҕа Халлааҥҥа тиэрт диэннэр ааттаһа көрдөһө турбуттар: «Айбыт Аҕабыт абыраа, эн оҕолоруҥ өлөр хаалар кэммит кэлбит, күммүт күөрэйбит, үрүҥ күммүт туллара, күҥэһэ быата быстара буолла. Түөрт өттүбүтүттэн төгүрүктээтилэр, кыырыктаахтык кыргыһан кыайтаран эрэбит. Тоҥолохпутугар диэри субай хаанынан сууннубут, тобукпутугар диэри хара хаанынан хаамтыбыт. Кэлэр сирбит кэлии киэҥэ, барар сирбит баҕана үүтэ, хонноххор хорҕотон харыстаа, быттыккар уктаҥҥын быыһаа!» Оччотугар кыыһырбыт Ак Бырхан олус уордайбыт уураах таһаарбыт: «Бу эһиэхэ сыыһа сылдьыбыккыт иһин иэстэбил, наадыйбакка наһаалаабыккыт иһин накаастабыл буоллун. Сир быттарын быһыыланыыларынан, кыра кымырдаҕастарын кыһалҕатынан толунан, төһө даҕаны сир дьоно аатыран суолталана сырыттаргыт Аҕа Халлаан уураахтарын умнубуттарга, ыйаахтарын ыһыктыбыттарга ыйааччы, силистэрин сүтэрбиттэргэ сирдьит, төрүттэрин умнубуттарга тутаах, умнастарын умнубуттарга утумнатааччы оруоллаах этигит. Айбыт Аҕа Халлааҥҥыт төрүттээбит төрүт дорҕооннорун тэтимин тэтимирдэн, долгуннурарын курдук долгуннатан, доҕуһуолун (музыкатын) оонньотон, төрүт тылгытын тылыннаран, тарҕатан Сир Ийэ үрдүнэн үксэтэр –үөскэтэр Ийэ тыл буоларын ситиһиэхтээх этигит. Бааллааҥҥыт баалланарын ситиһэн (вальс) или-эйэни эрэ элбэтэн күүһүрдэн иһиэхтээх этигит, сир халлаан сибээһин ситимнээччи буолуохтааххыт оннугар, эһиги атыттартан ордо сатааҥҥыт үҥүүнэн үөрэҕэстээн үрдүлэригэр үҥкүүлүүргүтүттэн үөрэргит, саабыланан садаҕалаан саарыстыбалары сабардаан саатыыргыт, уотунан уһууран, батаһынан баһылаан барыларын бас билэ, ордо чорбойо сатаабыккыт. Үгүс омуктары үнтүрүппүккүт, улахан улуустары умсарбыккыт, халыҥ норуоттары хампарыппыккыт сэмэтэ суҥхата дьэ ситтэ, буруйа боруостабыла дьэ буолла. Аньыыгыт хараҕыт аналынан ааннаатын, өлөр сүтэр үйэҕит үтэһэтэ туоллун, сиик буолан симэлийиҥ, туман буолан көтүҥ»- диэн уордайбыт уоҕа уҕараабата, кыыһырбыт кыыла кыйдаммата, көөнньүбүт күүһэ күрэммэтэ. Ах баран сөҥүөрэн турбут түүрдэр буруйданан буорайбыттар, сири буору кымаахтаабыттар, тимириэхтэрин сирдэрэ кытаанах, көтүөхтэрин кынаттара суох. Айбыт Аҕа Мэҥэ Халлааннарыттан этэр тыллара элэйиэр диэри, саҥарар саҥалара сарбыллыар диэри: «Саатар биирдэ, бүтэһигин көннөрүнэрбитигэр кыахта биэр»- диэн үҥэн сүктэн, көрдөһө – ааттаһа турбуттар.
Дьэ онно үөһээттэн дорҕоон дуораһыйбыт, саҥа сатараабыт: «Кыра уҥуохтаахтарга дылы кыччааҥ, кыараҕас харахтаахтарга кубулуйуҥ, бүрэ дьүһүннээххэ холонуҥ, маадьаҕар атахтаахха майгыннааҥ. Көхсүгүтүттэн киирэн иһээччи көстүүгүтүн кэрэхсээбэтин, аттыгытынан айаннатан ааһан иһээччи аахайбатын, иннигитинэн көрсөн кэтиллибиккит иэдэс биэрдин, сирэйгитинэн көрсөөччүгүт сирэн симитиннин. Сэттэ көлүөнэ тухары сиртэн халлааҥҥа диэри салама ыйыы сылдьаҥҥыт Аҕа Халлааҥҥытын айхаллааҥ, Сир Ийэҕитин уруйдааҥ, киһи аймах түөрэҕин түстээҥ, аймах-билэ дьоҥҥутун абырыы сылдьыҥ, уруу хаан дьоҥҥутун өрүһүйэ- өйүү сылдьыҥ, төрөтөр оҕоҕутун төлкөлөөҥ, иитэр сүөһүгүтүн күрүөлээҥ, дьэ оччотугар эрэ эһигини хонноҕум анныгар хорҕотуом, сылааспар сыһыарыам, быттыгым быыһын булларан быыһыам. Эһиги умнаһыттар буолбатаххыт, эһиги Аан Дойдуну арчылыахтаах, Ийэ Сири иччилиэхтээх, Аҕа Халлааны айхаллыахтаах мин уолаттарым, оҕолорум буолаҕыт. Хаһан даҕаны аччыктаатыбыт диэҥҥит айаххытынан айаҕаланан айдаарбат, умналааҥҥыт илиигитин ууммат, ытыскытын тоһуйбат буолаарыҥ. Улуу өбүгэлэргит үгэстэрин, үөрүйэхтэрин курдук тэлгэһэлэргитин тэнитиҥ, дьиэлэргитин дьэндэтиҥ, сайылыктаргытын сандаардыҥ, отордуургутун олохсутуҥ, кыһынын кыһалҕаламмат гына кыстыктаргытыгар кыһаллыҥ, оккутун үүннэриҥ, маскытын олордуҥ, баай талым байылыат олохтоох Орто Дойдуга дьиҥнээх хаһаайыннар буолуҥ».
Үйэбит үүннэ, кэммит кэллэ, күммүт көрдө. Тулаҕын көрүүй, туһааннааҕын араарыый?
Бүгүн хас биирдиибитигэр талан барар аартыкпыт аһылынна, суолбут солонно, ыллыкпыт ыйдаҥарда. Ким бөрө курдук буолуон баҕалаах, ол кини бэйэтин күн көҥүлэ. Онтон биһигини айбыт Аҕа Мэҥэ Күөх Халлаан ыллыга ыҥырар, суола суһумнуур, аартыга арылыйар.
Тапталы, убаастабылы кытта Акай Кине.
Сахалыы саҥартым, санаабынан ситэрдим Айыы Сиэн
