Баай Байанайым миэхэ тыатааҕыны тосхойуута!
Бу ахтыым “Туймаада” хаһыат 21.01.16 с. тахсыбыт “Сэдэх түбэлтэ буолуохтаах” диэн ыстатыйам салҕыыта курдук буолуохтаах. 1992 алтынньы ый бүтэһик күннэрэ, эмиэ былырыыҥҥы курдук “Сэмдьэрги” үрэҕэ-сибиэбийэтэ. Сарсыарда 10 чаас, настроение бөҕө, иһим тот, атым сынньанан сиһэ кытаанах, сэниэлээхтик бэйэтэ сурдурҕаччы хаамар. Иннибэр улахан бултка уонна киискэ сылдьыбатах, эдэр 3-4 саастаах ыт туора-таары кутуруга хоройон баран иликичийэр. Сибиэбийэбититтэн тус илин 5-7 км баран истэхпинэ арай түҥ ойуур иһигэр туох эрэ дьоҕус ырааһыйаҕа таҕыстыбыт, тулата кыра бэс чагдалаах, иһэ талах-сирин ньуура барыта дулҕа. Ытым иннибэр ойон тиийэн бэс чагдаҕа тахсан кыратык сэниэтэ суох ньук-ньах диэн үрэн барда. Тиийбитим биир намыһах бэс мас төргүү мутугар икки тииҥ бэс мас туорааҕын тиниктэһэ олороллор эбит. Киһи даҕаны аһыныах-хайыахпыный лобурҕатан (тозовкабынан) ыллым. Тииҥнэрбин төргүүбэр баайа турдахпына-аны ытым иннибэр туоҕу эрэ эмиэ сэниэтэ суох үрэн ньаҕырҕыыр. Хайыахпыный, саарбахтыы-саарбахтыы аппын ытым диэки салайдым. Көрдөхпүнэ ыраас сир, талах, ол бу от-мас, тайах турара көстүбэт. Аппын бэс чагда сирэйигэр син сэниэлээх соҕус маска баайан баран улахан саабын ылан (ыҥыырбын батыһыннара аппар ыырда сылдьааччыбын) сатыы ытым диэки бардым. Миигин көрөн баран, арай ытым оҕото сиргэ умса түһэ-түһэ күүскэ баҕайы үрэн барда. Хайдах эрэ этим сааһа аһылынна, туоҕу эрэ сэрэйдим, долгуйан сүрэҕим айахпар, таайдым кырдьаҕас оҥкучаҕа быһылаах диэн. Атым диэки төттөрү ойдум, хайдах аппын сүөрэн үрдүгэр баар буолбуппун билбэппин, туох да соруйуута суох атым төттөрү туос бөтөрөҥүнэн ойбот дуо. Биир илиибинэн атым тэһиинин тутабын, биир илиибэр саам, санаабар арҕаҕыттан тахсыбыт эһэ ситэн кэлэн үрдүбэр түһүө диэн, оннук сураҕы истэр этим, ол куттала. Бу иннинэ, хаатыҥкалаах, истээх ыстааннаах сылдьан, аппын кыайан миинньибэккэ, салҕанаары сытар мас, эбэтэр чөҥөчөк көрдөөн ойууру биир гынар этим. Киһи куттаннаҕына, күүһүгэр хас да төгүл күүс эбиллэр эбит. Омуо киһиэхэ тыыннаах хаалар баҕаттан тииҥ курдук турар да маска таах куһугураан тахсыах курдуккун. Ол күнү супту кэннибин мананан таҕыстым. Эбиэт кэннэ биир бэс чагдаҕа кэлэн ийэ ууһа-уонча тииҥи кыра сиртэн эргийэ сылдьан хомуйан ыллым. Киэһэлик отуум диэки төннөн истэхпинэ тэйиччи соҕус ытым улахан баҕайытык үрэн баһырҕатар, эмиэ долгуйуу бөҕө-ол диэки ойуттум, туох даҕаны улахан кыыл суола-ииһэ суох. Чугаһаан, аппын баайан сатыы бардым-икки саалаахпын. Көрбүтүм ытым биир улахан тиит маһы тула эргийэ көтө сылдьан үрэр эбит. Уоскуйдум-мас көтөрө, эбэтэр киис диэн таайдым, онтон көрбүтүм доҕоор, ойуур саамай кыраһыабай-улахан көтөрө хара улар тиит мас төргүү мутугуттан ыкка суоһурҕаан куллургуу-куллургуу тоҥхолдьуйа олорор эбит. Иннибэр хаххаланар сир суох, ыраас-быһа холоон 70-100м. ыраах. Уоскуйа быһыытыйан, биир маһы булан тозовкабын 75м. прицеллээн баран маска тирээн, испэр дьэ уол оҕо- эһэкээниҥ бачча тосхойбутун сыыһа туттума эрэ-диэн баран чыыбыспын тардан кээстим, ону кытта уларым маһын аллараа мутугун солоон сиргэ түстэ, хата ытым оҕото туора ойдо, саллар. Сүүрэн тиийэн ылбытым улар бастыҥа “Чакыр” улар диэннэрэ эбит, өҥ-түү кыраһыабайа, киһи хараҕа бэйэтэ сылаанньыйар, туруору тутан көрбүтүм сиртэн тумса мин моонньубар тиийэр. Киэһээ отуубар, улардаах уонтан тахса тииҥнээх, саамай кылаабынайа арҕах булуулаахпын, аччыыһыран бөҕө кэллим, уолаттарым этэллэринэн үөрүүбүттэн уоһум кулгаахпар диэри ырбайыаҕынан ырбайбыт үһү. Сарсыныгар баран, улахан уустуга суох 4 саастаах тыатааҕыны оҥкучахтан хостообуппут, эмис баҕайы этэ. Бу кэпсээн ис хоһооно:
-Киһи куттаннаҕына, тыыннаах хаалыан баҕардаҕына күүһүгэр-күүс эбиллэр, сэниэ киирэр дииллэрэ кырдьык эбит-мүччүргэннээх түгэннэргэ, ону өйдөөҥ, итэҕэйиҥ!
-Эһэкээн, Байанай биэриитэ диэн чахчы баар. Холобур, ити ытым оҕото оруобуна арҕах айаҕын уонна улар сиргэ сылдьарын таба хаампатах буоллун, хайа баҕарар 10-20 метр уҥа-хаҥас туора барыан сөп этэ. Онон биир бэйэм Байанайга уонна булка баарбаах буолуута итэҕэйэбин.
Түмүкпэр-онон булчут уолаттар кураанах да сырыттаргыт санааҕытын түһэрбэккэ, Байанайгыт биэриитигэр эрэнэн сүрэҕэлдьээбэккэ, төннүбэккэ, бүтэһигэр диэри сылдьар буолуҥ.
Өбүгэлэрбит этиилэрин өйдөөҥ: Ойуурга бултуу тахсыбыт уол оҕо оттук харалаах-илии тутуурдаах төннүөхтээх диэни.
09.02.2016с. -Өлөксөй-
